აზროვნების 10 შეცდომა, ანუ, რატომ არ უნდა ვენდოთ ჩვენს ნეგატიურ ფიქრებს ?

ხშირად, საკუთარ თავს ისეთ რაღაცებს ვაჯერებთ, რაც სიმართლეს არ შეესაბამება. ეს აზროვნების ხარვეზები, როგორც წესი, უსიამოვნო, ნეგატიური ემოციებისკენ გვიბიძგებენ და თავს ცუდად გვაგრძნობინებენ. 

კოგნიტური (აზროვნების) შეცდომები გულისხმობს ირაციონალურ, მცდარ აზრებს და რწმენა–შეხედულებებს საკუთარი თავისა და ჩვენს ირგვლივ არსებული სამყაროს შესახებ. 

აზროვნების პროცესში წარმოქმნილი შეცდომების გამო, რეალობას ზუსტად ვერ აღვიქვამთ და სხვადასხვა სიტუაციას უარყოფითად ვაფასებთ.

რა მოხდება, თუ გეტყვით, რომ ცხოვრებაში ერთხელ მაინც გამხდარხართ აზროვნების შეცდომის მსხვერპლი? ამერიკის ფსიქოლოგთა ასოციაციის (APA) თანახმად, ცხოვრების გარკვეულ ეტაპზე, ამ ტიპის აზროვნებას ყველა ადამიანი გამოცდის.

არსებობს აზროვნების შეცდომის მრავალი სახეობა, რომელსაც ყოველდღიურ ცხოვრებაში ვხვდებით. ქვემოთ ჩამოთვლილი აზროვნების შეცდომის რამდენიმე გავრცელებული ტიპი და მათი განმარტებები, დაგეხმარებათ ამოცნობაში:

1. პოლარიზებული (შავ–თეთრი) აზროვნება

• “არასდროს გამომდის ”
• “შეუძლებელია, რომ ამ მიზანს მივაღწიო”

პოლარიზებული აზროვნების დროს, მოვლენებს უკიდურესად აღვიქვამთ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, რაღაცებს ექსტრემალურად ვაფასებთ –  ყველაფერი შავია ან თეთრი, ფანტასტიურია ან საშინელი, იდეალური ან ცუდი. ჩვენ ვერ ვხედავთ ნიუანსებს, რომლებიც ორ უკიდურესობას შორის არსებობს. 

ასეთი ტიპის აზროვნების შეცდომისთვის დამახასიათებელია სიტყვები: “არასდროს”, “ყოველთვის”, “არაფერი”, “ყველაფერი” და ა.შ. 

ადამიანს, რომელსაც პოლარიზებული აზროვნება ახასიათებს, განსაკუთრებულად უჭირს კრიტიკის მიღება. ერთი დაშვებული შეცდომა, მისთვის კატასტროფის ტოლფასია.

2. პერსონალიზაცია .

როდესმე გულში გითქვამთ “ყველაფერი ჩემი ბრალია!” – მაშინ, როდესაც ობიექტურად რომ დაფიქრდეთ, ყველაფერი თქვენი ბრალი არ ყოფილა? 

აზროვნების პროცესში, ერთ–ერთი ყველაზე გავრცელებული შეცდომა პერსონალიზაციაა. როგორც სახელიდანაც ჩანს, ასეთ შემთხვევაში, საკუთარ პიროვნებას მივაწერთ გარემოში მიმდინარე უარყოფით მოვლენებს. უხეშად რომ ვთქვათ, ყველაფერს პერსონალურად ვიღებთ მაშინაც კი, როცა ეს ასე არ არის.  

პერსონალიზაციის დროს, პასუხისმგებლობას ვიღებთ ისეთ სიტუაციებზე, რომლებიც ნაკლებად არის კავშირში ან არაფერი აქვს ჩვენთან საერთო. თავს ვადანაშაულებთ იმის გამო, რაც ჩვენი ბრალი არ არის ან ჩვენს კონტროლს არ ექვემდებარება. 

აზროვნების ეს შეცდომა მოიცავს სიტუაციათა ფართო სპექტრს. მაგალითად: “მე რომ იქ ვყოფილიყავი, ეს არ მოხდებოდა”, “ურთიერთობა რომ გავწყვიტეთ, მხოლოდ ჩემი ბრალია”.

3. განზოგადება

ზოგადი დასკვნის გამოტანა ერთ ინცინდენტზე დაყრდნობით ან ფაქტის მხოლოდ პატარა ნაწილის გათვალისწინებით. მაგალითად, თუ ერთხელ მომხდარ ცუდ მოვლენას განვაზოგადებთ, რომ ყოველთვის ასე იქნება . 

• “შეყვარებული დამშორდა. არ ვარ სიყვარულის ღირსი.”
• “ოთახის მცენარე ვიყიდე და დაჭკნა. ვერასდროს მექნება სახლის მცენარეები, რადგან ვერცერთს ვერ მოვუვლი”
• “ყოველთვის ასე მემართება”.

4. კატასტროფირება

კატასტროფირება შეიძლება აღვწეროთ როგორც მოვლენის განვითარების ყველაზე ცუდ ვარიანტზე ფიქრი. ის ორი ნაწილისგან შედგება:

1. ცუდი შედეგის მოლოდინი;
2. რწმენა, რომ თუ მოლოდინი გამართლდა, შედეგი კატასტროფულად ცუდი იქნება.

მაგალითად, სტუდენტს ეშინია რომ გამოცდას ვერ ჩააბარებს და წარმოიდგენს, თუ ასე მოხდა, ვერასდროს მიაღწევს წარმატებას.

5. მენტალური გაფილტვრა

აზროვნების ამ შეცდომის შემთხვევაში, იგნორირებას ვუკეთებთ მოვლენის პოზიტიურ ნაწილს და ყურადღებას მხოლოდ ნეგატიურ ასპექტებზე ვამახვილებთ. 

წარმოიდგინეთ, სამსახურში უფროსი გეუბნებათ, რომ არაჩვეულებრივი თანამშრომელი და ძალიან კრეატიული ადამიანი ხართ, თუმცა უფრო პუნქტუალური უნდა გახდეთ. ამ სიტყვების შემდეგ, თქვენ მხოლოდ იმაზე ფოკუსირდებით, რომ არ ხართ საკმარისად პუნქტუალური და განიცდით, აიგნორებთ უკუკავშირის პოზიტიურ ნაწილს.

6. აზრების წაკითხვა

როცა ინფორმაციის გადამოწმების და სხვა ფაქტების მოძიების გარეშე, გვჯერა, რომ ზუსტად ვიცით რას ფიქრობენ სხვები. წარმოიდგინეთ სიტუაცია, სადაც ქუჩაში, გვერდზე ნაცნობი ჩაგივლით და არ მოგესალმებათ. თქვენ შეიძლება დაასკვნათ, რომ ეს ადამიანი თქვენზე ნაწყენია და გაიგნორებთ. მაშინ, როცა მას ყურადღება გაფანტული ჰქონდა და უბრალოდ ვერ შეგამჩნიათ.

რა თქმა უნდა, შესაძლებელია გვქონდეს წარმოდგენა იმის შესახებ, თუ რას ფიქრობენ სხვები, მაგრამ აზროვნების ამ შეცდომის შემთხვევაში, ჩვენ მომენტალურად უარყოფით ინტერპრეტაციას ვაკეთებთ.

7. მკითხაობა

აზრების წაკითხვის მსგავსი აზროვნების შეცდომაა მკითხაობა. ეს არის ტენდენცია, იწინასწარმეტყველო და დასკვნა გამოიტანო მომავალთან დაკავშირებით მაშინ, როცა არ არსებობს საკმარისი მტკიცებულება. მარტივად რომ ვთქვათ, როცა “ზუსტად ვიცით”, როგორ განვითარდება მოვლენები. 

მაგალითად, ახალგაზრდა ქალს სჯერა, რომ ვერასდროს შექმნის ოჯახს, რადგან ამ დრომდე არ ჰყავს შეყვარებული. რეალურად, არავინ იცის მისი ცხოვრება როგორ გაგრძელდება, ამ დაშვებას კი ისე უყურებს, როგორც უეჭველ ფაქტს.

8. ემოციური განსჯა  

ემოციურ განსჯას ადგილი აქვს მაშინ, როცა ადამიანები თავიანთ განცდებს ფაქტებად აღიქვამენ: “თუ ასე ვგრძნობ, ე.ი. ასეა”. რასაც არ უნდა ვგრძნობდეთ, უპირობოდ გვჯერა, რომ სიმართლეა. თუ ადამიანი:

• თავს სულელ და მოსაწყენ პიროვნებად გრძნობს, ე.ი. ის სულელი და მოსაწყენია; 
• თუ თავს მარტოდ გრძნობს, სჯერა რომ არავის უყვარს და არავის უნდა მასთან ყოფნა;
• შეშინებულია რომელიმე სიტუაციით, გამოაქვს დასკვნა, რომ ეს სიტუაცია სახიფათოა.

9. მოთხოვნები

კიდევ ერთი აზროვნების შეცდომის ტიპი არის “უნდა” განცხადებები. ეს არის ტენდენცია, რომლის მიხედვითაც საკუთარ თავს ან სხვებს ვუწესებთ მთელ რიგ მოთხოვნებსა და მოლოდინებს. 

როდესაც ჩვენ თავს ძალიან მკაცრად ვუყენებთ მოთხოვნებს (მაგ. “ის მე კარგად უნდა გავხადო”) და ვერ ვასრულებთ, დანაშაულის გრძნობა გვეუფლება. ხოლო, როცა სხვა ვერ ასრულებს, იმედგაცრუებული ვრჩებით და შეიძლება აგრესიაც კი გაგვიჩნდეს. 

10. იარლიყის მიწებება

აზროვნების შეცდომის ეს ტიპი გულისხმობს საკუთარი თავისთვის ნეგატიური იარლიყის მიწებებას. მაგალითად, თუ რაიმე არასწორედ გამოგვივიდა, ჩვენ თავს ვუწოდებთ: “წარუმატებელს”.

როგორ დავუპირისპირდეთ კოგნიტურ (აზროვნების) ხარვეზებს?

გახსოვდეთ, რომ კოგნიტური (აზროვნების) ხარვეზების ცოდნა, გვეხმარება საკუთარი თავისა და სხვა ადამიანების უკეთ გაგებაში და უკეთესი გადაწყვეტილებების მიღებაში. აზროვნების ხარვეზებთან გასამკლავებლად: 

• პირველ რიგში, დაუკვირდით და გაიაზრეთ, ხომ არ იყენებთ ხოლმე ამ ტიპის აზროვნებას;
• როდესაც შეამჩნევთ, რომ ნეგატიური განწყობები და აზრები გიტევთ, დაწერეთ რას გრძნობთ, რა ფიქრები გიტრიალებთ თავში;
• ეცადეთ, თქვენს ჩამოწერილ ფრაზებში აზროვნების ხარვეზები ამოიკითხოთ;
• თქვენ თავს კითხეთ, არსებობს თუ არა მტკიცებულება, რომელიც თქვენს მოსაზრებას სანდოს ხდის? რამდენად ბევრი და რეალური მტკიცებულება არსებობს? 
• დაწერეთ, რა არგუმენტები არსებობს თქვენი მტკიცებულებების საპირისპიროდ და რა ალტერნატიული ახსნა შეიძლება ჰქონდეს მოვლენას, რომელთან დაკავშირებითაც ნეგატიური აზრები გაგიჩნდათ?
• ამ მეთოდის რეგულარულად გამოყენება დაგეხმარებათ აზროვნების ხარვეზების აღმოფხვრაში და ასეთი ტიპის აზროვნების შეცვლაში. 

ავტორი: ნინი დარსაძე

The post აზროვნების 10 შეცდომა, ანუ, რატომ არ უნდა ვენდოთ ჩვენს ნეგატიურ ფიქრებს ? appeared first on Bloomin.